Мегаполис жашоочулары туш болушу мүмкүн болгон типтүү кырдаал: дагы бир-эки күн мурун мен өзүмдү жакшы сезип, тоолорду кулата алчудай болчумун, ал эми бүгүнкү күндө эч кандай күч жок жана иштөөгө жөндөмдүүлүк жок. Бир караганда, бул кадыресе көрүнүш – анткени ар бир заманбап адам тигил же бул жол менен чарчашы мүмкүн. Күч кайра пайда болушу үчүн, жөн гана уктоо керек.
Чындыгында, чарчоо кадимки нерсе деп ишенүү биздин ахыбалыбыз үчүн өтө зыян. Чарчап – чаалыгуу жөнүндө унутулуп калган башка мифтер да бар-биз аларды ушул макалада топтодук.
№1 миф. Чарчоо – бул норма
Бул адашуу жөнүндө биз жогоруда айттык. Заманбап адамдын жашоосу стресске, кыйынчылыктарга жана сарсанааларга толгондой көрүнөт. Мында кантип чарчабайсың, эгерде иштеш да, машыгууга да барыш керек, бала менен сейилдеп, үйдү да тазалаш керек болсо?
Чынында кандай? Бул мифтин чындыгы. Чындыгында, оор жумуш күнүнөн же катуу машыгуудан ашыкча чарчоо – бул кадимки процесс жана физикалык, психикалык же интеллектуалдык ашыкча жүктөмгө убактылуу реакция.
Бирок эгер сиз өзүңүздү калыбына келтирбесеңиз, анда чарчоо жумалар, айлар, атүгүл жылдар бою ишенимдүү шерик болуп калат – бул учурда организмге жардам берүү жөнүндө ойлонуу маанилүү.
№2 миф. Чарчоо капыстан пайда болот.
Бул сезимге ар бир адам тигил же бул жол менен туш болгон, өзгөчө оор жүктөмдөр учурунда. Мисалы, Жаңы жыл алдында жумуштарды бүтүрүүгө да, белектерди сатып алууга да, үйдү тазалоого да, салаттарды даярдоо үчүн да жетишүү керек. Мына эми жаңы жылдын түнү келип калды, сен ушунчалык чарчадың, дивандан да тура албайсың.
Чындыгында кандай? Эгерде биз оор жумуштан кыска чарчоо жөнүндө сөз кылбасак, анда чарчоо сезиминин алдында узак мөөнөттүү жүк жана акыркы энергия запастарында иштөө турат.
Бир нече ай бою татаал жумуш долбоорун жасай аласыз жана күч азайып баратат деп ойлобойсуз. Бирок, чындыгында, чарчоо топтоло баштады-кырдаал такыр курчуп кетмейинче, аны байкабай каласыз.
№3 миф. Узак жүктөмдөрдөн кийин гана чарчоону сезесиң
Ашыкча иштөө өтө оор жана узак нерседен кийин гана мүмкүн болот окшойт-мисалы, дипломго даярдануу, дем алышсыз иштөө же тоого чыгуу. Ал эми ноутбукта отурсаңыз же китеп окусаңыз, чарчоо мүмкүн эмес.
Чындыгында кандай? Эки сааттык унаа тыгынынан кийинки сезимдериңизди эстеңиз-сиз эч нерсе кылбасаңыз да, лимон сыяктуу сыгылгансыз. Физикалык сыяктуу эле сиздин абалыңызга таасир этүүчү психологиялык чарчоо күнөөлүү.
Эмоционалдык ашыкча жүктөмдөрдү, стрессти жана эмоционалдык активдүүлүктү кошуңуз – жана жумуш күнүнүн аягында чарчоо оор эч нерсе кылбагандарда да (алар ойлогондой) топтолот.
№4 миф. Чарчоо – бул уят
Кээде социалдык тармактардагы тааныштарыңдын барактарын карасаң же кесиптештериңдин сүйлөшүүлөрүн уксаң алар жумушка, хоббиге, балдарга жана саякатка кайдан күч табышат? Кээде досторду жолуктургуң келбей, үйдө пицца жана сериал менен жатууну каалап жатканыңызды моюнга алуу ыңгайсыз экени бекеринен эмес. Башкалардын бир нерсе менен күрөшүүгө күчтөрү жетип жатат, демек, чарчоо жана жалкоолук-бул уят.
Чындыгында кандай? Эгер денеңиздин белгилерин угуунун ордуна, аны катуу чыңап, тыным жасабасаңыз, абалды ого бетер начарлатасыз.
Эгер Сиз бүгүн достор менен жолугушууну өткөрүп жиберсеңиз, анда эртең эле ден соолук нормалдашат жана жашоонун бардык көп түрдүүлүгүнө күч кайра пайда болот. Бирок дененин берген белгисине көңүл бурулбаса, кадимки жолугушуулар дененин толук чарчоосуна алып келүүчү акыркы тамчы болушу мүмкүн.
№5 миф. Чарчоо – бул оору эмес
Көпчүлүк адамдар күчтү, ишке жөндөмдүүлүктү жана энергияны жоготуу убактылуу гана нерсе деп ойлошот. Эртеси күнү жакшы сезүү үчүн жетиштүү уктоо жетиштүү. Бул дарылоону талап кылган оору эмес – чыдаса болот.
Чындыгында кандай? Себепсиз пайда болгон бүтпөгөн чарчоо денеде бир нерсе туура эмес экенин билдирет. Эгер өзүңүзгө такыр тыныгуу бербесеңиз, анда кырдаалды күчөтүп жиберүүгө болот – өнөкөт чарчоо (астения) өрчүшү мүмкүн.
Ашыкча чарчоодон айырмаланып, астения физикалык же акыл-эстик жүктөмдөрдөн келип чыкпайт жана жакшы эс алгандан кийин деле жоголбойт. Кээ бир учурларда, сиз көзүңүздү ачаар замат чарчай баштайсыз. Мында көп учурда ишке жөндөмдүүлүк жана табит жоголот, бирок уйкуга жана эмоционалдык бузулууларга байланыштуу көйгөйлөр пайда болот.
Кээ бир учурларда апатия жана кайдыгерлик өрчүйт, кээде агрессия жана кыжырдануу пайда болот
Кээде астения кандайдыр бир оору менен кошо пайда болот. Мисалы, тамак-аштан ууланганда же инфекция жукканда, организм айыгуу үчүн бардык ресурстарын жумшайт, ал эми калыбына келтирүү үчүн таптакыр күч калбайт.
Демек, сиз чарчап жатсаңыз, ага чыдоонун кажети жок – бул учурда өзүңүзгө жардам берүү маанилүү. Биринчи кезекте эс алуу, мисалы, бош күн же өргүү алуу керек. Жумуштан көп тыныгуу алып, жакшы уктоого, туура тамактанууга жана таза абада көбүрөөк болууга аракет кылуу дагы жакшы.
